پلیداکتیلی، انگشت اضافه یا پُرانگشتی به عارضهای گفته میشود که در آن نوزاد با بیش از پنج انگشت در هر دست یا پا متولد شده باشد. این عارضه یکی از رایجترین ناهنجاریهای مادرزادی بهحساب میآید و معمولاً هیچ خطری نوزادی که با این شرایط متولد شده است را تهدید نمیکند. نظر تمام پزشکان بر این است که انگشت اضافه باید برداشته شود. بسته به محل رشد این انگشت و این که دارای استخوان و رباط هست یا نه، برداشتن آن ممکن است با بستن نخ و یا یک جراحی ساده انجام شود. علت بروز این عارضه هنوز مشخص نیست؛ اما محققان بر این باورند که عوامل ژنتیکی بر بروز آن تأثیرگذارند.
انگشت اضافه چند نوع دارد؟
بهطورکلی پرانگشتی در دو گروه اصلی طبقهبندی میشود:
- انگشت اضافه ایزوله: اگر انگشت اضافه همراه با اختلالات و بیماریهای دیگر نباشد به آن پلیداکتیلی ایزوله گفته میشود.
- انگشت اضافه سندرمی: اگر انگشت اضافه همراه با اختلالات و بیماریهای دیگر ژنتیکی باشد به آن پلیداکتیلی سندرومی گفته میشود.
با این حال نوع درمان در هریک از انواع پلیداکتیلی با توجه به محل قرارگیری انگشت اضافه متفاوت است. از نظر محل قرارگیری انگشت اضافه، پلیداکتیلی به سه نوع تقسیم میشود:
- انگشت اضافه کنارهای یا پس محوری
- انگشت اضافه پیش محوری یا شست دوتایی
- انگشت اضافه مرکزی
نوع درمان و همچنین میزان سختی یا سادگی درمان آن تا حد زیادی به نوع پلیداکتیلی بستگی دارد که نوزاد با آن به دنیا آمده است.
انگشت اضافه کنارهای (پس محوری)
انگشت اضافه کنارهای یا پس محوری (Postaxial) شایعترین نوع پلیداکتیلی است. این نوع انگشت اضافه در قسمت بیرونی دست یا پا، نزدیک انگشت کوچک قرار دارد. اگر این عارضه در دست باشد، به آن اولنار (Ulnar) گفته میشود.
انگشت اضافه پیش محوری (شست دوتایی)
در پلیداکتیلی پیشمحوری یا Preaxial انگشت اضافی در دست یا پا، نزدیک شست یا رو و کنار انگشت شست ایجاد میشود. اگر عارضه در دست باشد، به آن رادیال (Radial) گفته میشود.
انگشت اضافه مرکزی
در این نوع پلیداکتیلی انگشت اضافی در بین انگشتان میانی دست یا پا ظاهر میشود. این نوع پلیداکتیلی بسیار نادر است. معمولا سختترین نوع درمان را دارد و عملهای جراحی آن پیچیدگیهای خاص خود را دارد.
روشهای درمان انگشت اضافه
درمان پرانگشتی معمولا سرپایی است که بهترین زمان انجام آن پیش از دو سالگی نوزاد است. درمان این عارضه روشهای مختلفی دارد که ارتباط مستقیمی با نوع انگشت اضافه دارد. به طور کلی اگر انگشت اضافه بافت نرم و سادهای داشته باشد ممکن است درمان با استفاده از بستن محل اتصال انگشت اضافه با نخ باشد. در صورتی که انگشت اضافه بافت سخت و استخوان داشته باشد یا در وسط دست یا پا باشد ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.
بستن با نخ یا بخیه
این نوع درمان در شرایطی استفاده میشود که انگشت اضافه نوزاد دارای بافت سخت مانند استخوان نباشد و صرفا اتصال آن با بدن نوزاد از طریق یک پوست نازک باشد. این روش، یک تکنیک رایج و موفقیتآمیز است که توسط متخصصان اطفال انجام میشود. در این روش، یک نخ یا بخیه به دور قاعده انگشت اضافه بسته میشود تا خونرسانی به آن قطع شود. با قطع خونرسانی، انگشت اضافه به مرور زمان چروکیده شده و میافتد. مشابه با جدا شدن بند ناف بعد از تولد.
انگشت اضافه کنارهای (پس محوری)
در صورتی که انگشت اضافه بافت نرمی داشته و دارای استخوان و رباط یا تاندون نباشد، برداشتن آن با گره زدن نخ صورت میگیرد. این درمان هیچگونه درد یا ناراحتی برای نوزاد ایجاد نمیکند.
جراحی انگشت اضافه
ابتدا باید گفت که منظور از جراحی، قطع عضو یا ایجاد آسیب دائمی برای نوازد نیست و تنها انگشت اضافه برداشته میشود. جراحی، کنترل دقیقتری بر برداشتن انگشت اضافه فراهم میکند و میتواند عوارض احتمالی را به حداقل برساند.
نوع جراحی پلیداکتیلی پیش محوری بسته به شدت و محل انگشت اضافه متفاوت است. اما به طورکلی، مراحل جراحی به شرح زیر است:
- بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی؛
- برش در پوست برای دسترسی به انگشت اضافه و ساختارهای زیرین؛
- جدا کردن انگشت اضافه از سایر انگشتان، استخوانها، رباطها، عروق خونی و اعصاب؛
- بستن عروق خونی و اعصاب؛
- بازسازی و ترمیم بافتهای باقی مانده؛
- بخیه زدن محل برش.
انگشت اضافه کنارهای (پس محوری) پیچیده
همانطور که اشاره شد برداشتن انگشت اضافه کنارهای با بستن نخ انجام میشود. اما تحت شرایط خاصی ممکن است جراحی مناسب باشد. این شرایط شامل موارد زیر است.
- وجود بافت سخت مانند استخوان: اگر انگشت اضافه دارای استخوان باشد بستن آن با نخ بینتیجه خواهد بود.
- اتصال رباط: هنگامی که انگشت اضافه با رباط به دست یا پا متصل شده باشد نمیتوان با بستن نخ آن را جدا کرد.
- موفق نبودن استفاده از روش اول: اگر روش اولیه بستن با نخ منجر به بروز مشکلاتی مانند ایجاد تومور عصبی دردناک (نورومای تروماتیک) شود باید جراحی شود.
انگشت اضافه پیش محوری یا شست دوتایی
درمان پُرانگشتی پیش محوری یا شست اضافه (Preaxial) معمولا با جراحی انجام میشود. این جراحی توسط جراحان ارتوپدی کودکان یا متخصصین جراحی اطفال انجام میشود. برخلاف موارد پرانگشتی کنارهای که گاهی اوقات با بستن با نخ قابل درمان است، پلیداکتیلی پیش محوری معمولا با اتصال عضلانی و یا رباط به سایر انگشتان و همچنین عروق خونی و اعصاب متصل است. پس بستن با نخ در این مورد موثر نیست.
انگشت اضافه مرکزی
این نوع از پلیداکتیلی نیز مانند نوع پیش محوری آن با استفاده از جراحی انجام میشود. این نوع از پلیداکتیلی خیلی شایع نیست اما در صورت وقوع جراحی پیچیده و گستردهای خواهد داشت. این مسئله به این علت است که انگشت اضافه مرکزی نهتنها با استخوان، عضله، رباط، و تاندون به سایر انگشتان متصل است، بلکه با برداشتن آن باید جای خالی انگشت ترمیم شده و شکل دست بازسازی شود تا هم ظاهر عادی داشته باشد و هم کاربرد آن مختل نشود.
علت بروز ناهنجاری انگشت اضافه چیست؟
علت اصلی بروز این عارضه بهطور دقیق مشخص نیست. برخی از نوزادان به علت وجود بیماریهای ژنتیکی و برخی دیگر بدون هیچ مشکل زمینهایِ ژنتیکی به این عارضه دچار میشوند. طبق تحقیقی معتبر که در سال ۲۰۱۸ انجام شده است، دلایل اصلی و ژنتیکی این عارضه را ریشهیابی کرده است. با اینحال مهم این است که این عارضه کوچکترین خطری برای آینده نوزاد ندارد و همچنین در بیشتر موارد درمان آن بسیار ساده و سریع است.
از سوی دیگر، این ناهنجاری ممکن است غیر ژنتیکی و اکتسابی باشد. در اینجا عوامل محیطی نقش مهمی در بروز این عارضه بازی میکنند. مطالعهای در سال ۲۰۱۳ روی ۴۵۹ کودک در لهستان که به پُرانگشتی در ناحیه نزدیک به انگشت شست مبتلا بودند انجام شد و محققان موارد زیر را با شیوع بالاتر این عارضه مرتبط دانستهاند:
- مادران دیابتی؛
- وزن کم نوزاد هنگام تولد؛
- فرزندان دوم به بعد؛
- کودکانی که مادرانشان در سه ماه اول بارداری دچار عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شده بودند؛
- کودکانی که مادرانشان سابقه بیماری صرع داشتند؛
- جنینهایی که در معرض داروی تالیدومید قرار گرفته بودند.
عوارض درمان نشدن انگشت اضافه
همانطورکه گفتیم، درمان این عارضه، به جز در موارد بسیار نادر، با چالش خاصی همراه نیست و کودک میتواند بدون هیچ مشکلی به زندگی عادی خود ادامه دهد. انگشت اضافه اگر بهصورت ایزوله باشد معمولا هیچ مشکل حرکتی یا عمکلردی برای کودک ایجاد نمیکند. اما عدم درمان این نوع انگشت اضافه باعث بروز مشکلات روحی و روانی احتمالی در آینده کودک میشود.
بهطورکلی نظر پزشکان و متخصصان این است که پلیداکتیلی درمان شود. اما اگر درمان این عارضه را به دلایل مختلف انجام نشود، ممکن است کودک در آینده با مشکلات مختلفی از قبیل موارد زیر روبرو شود.
- مشکلات ظاهری: وجود انگشت اضافه میتواند از نظر ظاهری برای کودک و اطرافیان او ناخوشایند باشد و بر اعتماد به نفس او تأثیر بگذارد. همچنین ممکن است به مرور زمان باعث بروز مشکلات روحی مانند افسردگی، گوشهگیری و امثالهم شود.
- مشکلات عملکردی: انگشت اضافه ممکن است باعث ایجاد محدودیت حرکتی در دست یا پا شود. همچنین این عارضه ممکن است به کودک اجازه ندهد کفش یا لباس دلخواهش را بپوشد.
- درد و ناراحتی: در برخی موارد، انگشت اضافه میتواند باعث درد یا ناراحتی، به ویژه در هنگام پوشیدن کفش یا گرفتن اشیاء شود.
- عفونت: انگشت اضافه به دلیل داشتن چینهای پوستی بیشتر، ممکن است مستعد ابتلا به عفونت باشد.
- مشکلات رشد: در موارد نادر، وجود انگشت اضافه ممکن است بر رشد طبیعی انگشتان مجاور تأثیر بگذارد.
همچنین در برخی موارد نادر، انگشت اضافه ممکن است کاملاً شکل گرفته و دارای استخوان، مفصل و حتی ناخن باشد. در چنین مواردی، ممکن است از نظر عملکردی مشکلی برای کودک ایجاد نکند اما همچنان بر ظاهر او تاثیرگذار است. با این حال، به طور کلی توصیه میشود پُرانگشتی به خصوص در موارد شدیدتر و برای جلوگیری از عوارض ذکر شده، درمان شود.
سوالات متداول
آیا داشتن انگشت اضافی خطرناک است؟
خیر. اما درصورتی که این عارضه همراه با سایر بیماریهای زمینهای ژنتیکی باشد نیاز به بررسی و انجام آزمایشهای بیشتر است.
آیا انگشت اضافه یا پلیداکتیلی ارثی است؟
نوعی از پلیداکتیلی مربوط به جهشهای ژنتیکی والدین است و میتواند ارثی هم باشد.
آیا میتوان با انگشت اضافه زندگی کرد؟
بله ولی مشکلاتی مانند ایرادهای ظاهری و عمکلردی، درد، عفونت و مشکلات رشدی ممکن است شرایط را برای فرد سخت کند.
آیا انگشت اضافه را میتوان حرکت داد؟
ممکن است انگشت اضافه حس طبیعی داشته باشد اما به دلیل نداشتن مفصل نمیتواند بهطور مستقل حرکت کند.
آیا نیاز است پس از انجام عمل جراحی دست نوزاد گچ گرفته شود؟
پاسخ این سوال بستگی به نوع انگشت اضافه و جراحی مورد نیاز برای آن دارد. معمولا درباره این موضوع در زمان عمل جراحی تصمیمگیری میشود.
آیا تشخیص پلیداکتیلی یا انگشت اضافه در دوره بارداری امکانپذیر است؟
بله، با استفاده از سونوگرافی پس از ماه سوم بارداری امکان تشخیص این عارضه ممکن است.
بهترین سن برای درمان انگشت اضافه کدام است؟
معمولا تا پیش از دوسالگی بهترین زمان برای انجام اقدامات لازم است. این اقدامات به تشخیص پزشک و نوع پلیداکتیلی ممکن است یک عمل سرپایی کوتاه باشد یا جراحی همراه با بیهوشی.
آیا میتواند جلوی بروز این عارضه را گرفت؟
خیر. پلیداکتیلی امکان پیشگیری ندارد. از آنجایی که این عارضه یا در نتیجه جهشهای ژنتیکی است یا به خاطر عوامل محیطی، شانس زیادی برای پیشگیری از آن وجود ندارد.
حدود هزینه عمل جراحی انگشت اضافه چقدر است؟
هزینه این عمل ارتباط مستقیمی با عواملی مانند نوع انگشت اضافه، سن، بیمارستان، بیمه و نوع جراحی است. این هزینه در جلسههای مشاوره به شما گفته خواهد شد.
انگشت اضافه در مردان بیشتر دیده میشود یا زنان؟
براساس آمارهای موجود نوزادان مذکر تا دوبرابر بیشتر از نوزادان دختر به این عارضه مبتلا هستند.
آیا انگشت اضافه سندرومی شایع است؟
پلیداکتیلی سندرومی نسبت به نوع ایزوله آن بسیار کمتر شایع است. بر اساس یک مطالعه معتبر که در سال ۱۹۹۸ روی ۵۹۲۷ فرد مبتلا به پلیداکتیلی انجام شده است (منبع)، تنها ۱۴.۶ درصد از آنها مبتلا به یک اختلال ژنتیکی زمینهای بودهاند. سندرم پلیداکتیلی با سندرمهای نادر دیگری در ارتباط است که موجب بروز مشکلات شناختی، رشدی و ناهنجاریهای مادرزادی در ناحیه سر و صورت نوزادان میشود.
آیا تشخیص انگشت اضافی پیش از تولد ممکن است؟
تشخیص پلیداکتیلی از سه ماهگی و با انجام سونوگرافی ممکن است. درصورتیکه ناهنجاریهای دیگری نیز مشاهده شوند، برای رسیدن به پاسخ دقیقتر آزمایشهای ژنتیکی انجام میشود. از آنجایی که ریشه اصلی پرانگشتی هنوز شناختهشده نیست بنابراین نمیتوان گفت که این آزمایشها منجر به پیشگیری از این ناهنجاری در نسلهای بعدی میشود.
